U źródeł Sztabu Generalnego Wojska Polskiego 1918-1921

Starannie dobrane dokumenty, a przede wszystkim publikowane po raz pierwszy od ponad siedemdziesięciu lat od napisania relacje oficerów i pracowników Sztabu Generalnego z lat 1918-1921 dowodzą, iż działania organizowanej w iście ekspresowym tempie instytucji skupiały się na organizowaniu struktur wojska w pierwszych miesiącach niepodległej Polski. W funkcjonowaniu Sztabu Generalnego WP w latach 1918–1921 można wyróżnić dwa odrębne okresy: pierwszy do marca 1919 roku – okres samodzielności tej instytucji – i drugi, od marca 1919 roku do przejścia Wojska Polskiego na stopę pokojową – wówczas Sztab Generalny wchodził w skład Naczelnego Dowództwa WP i skupiał uwagę na wojennej działalności wojska. W pierwszym okresie Sztab Generalny WP funkcjonował jako wydzielona, centralna instytucja Wojska Polskiego i zajmował się w większym stopniu organizacją wojska, jego szkoleniem i tworzeniem struktur armii regularnej niż planowaniem wojennym. Natomiast od marca 1919 roku nowe usytuowanie tej instytucji wiązało się ze zmianami priorytetów jej działalności. Ogólnie mówiąc, Sztab Generalny miał skupić uwagę na wspieraniu naczelnego wodza Wojska Polskiego w prowadzeniu działań militarnych.
Oznaczało to przejęcie odpowiedzialności za planowanie wojenne, po części za materiałowe zaopatrywanie formacji frontowych. Kolejne obszary działalności Sztabu Generalnego to: doskonalenie struktur organizacyjnych wojska oraz wprowadzenie jednolitych zasad sztuki wojennej. To ostatnie było zadaniem szczególnym i ważnym z uwagi na różnorodne w tym względzie przyzwyczajenia dowódców, wywodzących się z trzech armii zaborczych, a także z Legionów. Już w pierwszych latach istnienia oficerowie SG kierowani byli na najtrudniejsze odcinki: gen. Tadeusz Rozwadowski odszedł z SG na przełomie 1918/1919, aby objąć dowództwo w Małopolsce, gdzie toczyły się walki: oficerowie delegowani z SG do Poznania (m.in. mjr Stanisław Taczak – pierwszy naczelny wódz, ppłk Władysław Anders) byli współtwórcami potężnej Armii Wielkopolskiej; w krytycznych momentach wojny 1920 roku wielu oficerów SG odeszło do wojsk na dowódców grup operacyjnych, dywizji czy szefów sztabów armii.
Sztab Generalny w latach 1918–1921 skupiał wiele wybitnych osób, które w okresie późniejszym odegrały istotną rolę w dziejach Rzeczypospolitej. Byli oficerowie: dowódcy i sztabowcy, wielce uzdolnieni i świetnie wykształceni, po latach podjęli ciężar walki z wrogiem w 1939 roku, w konspiracji (np. generałowie Stefan Rowecki, Stanisław Rostworowski) a także w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (np. generałowie Władysław Anders, Stanisław Sosabowski). Obok oficerów zawodowych w strukturach Sztabu Generalnego funkcjonowało wielu wybitnych fachowców cywilnych, uczonych, a nawet artystów (np. Juliusz Kaden – Bandrowski). W kolejnych latach budowy niepodległej Rzeczypospolitej były to bardzo cenne kadry i znane postacie – dyplomatów, profesorów, pionierów przemysłu.
Warto podkreślić, iż oficerowie i pracownicy ówczesnego Sztabu Generalnego podejmowali także inne formy aktywności. Godny podkreślenia jest dorobek naukowy i pisarski oficerów SG np: (generałów: Tadeusza Kutrzeby, Juliusza Stachiewicza, Janusza Gąsiorowskiego, Mariana Kukiela, pułkowników: Mariana Porwita i Stanisława Sosabowskiego).
Organizatorzy i twórcy Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z lat 1918–1921, którzy znacząco przyczynili się do zatrzymania bolszewickiego najazdu na Polskę dzielili bohaterski i tragiczny los polskich żołnierzy. Wielu walczyło i poległo w kampanii wrześniowej, zamordowani zostali na wschodzie (np. Szef SG gen. Stanisław Haller), zginęli w czasie okupacji w kraju (np. generałowie S. Rowecki, S. Rostworowski) i w walkach na różnych frontach wojny. Spoglądając na pierwsze lata służby i funkcjonowania oficerów i pracowników Sztabu oraz ich późniejsze losy podziwiamy ogromny wkład w odbudowę niepodległej Ojczyzny. Dwaj byli szefowie Sztabu Generalnego WP gen. Władysław Sikorski i marszałek Józef Piłsudski piastowali najwyższe urzędy państwowe.

Pomysłodawcy i autorzy niniejszego opracowania zaproponowali przybliżenie czytelnikom historycznych dokumentów i fotografii z tamtych lat. Publikacja może, zatem odegrać oryginalną i cenną rolę w pogłębianiu znajomości dziejów Polskich Sił Zbrojnych, a szczególnie historii ich Sztabu Generalnego. Sądzić można ponadto, że w tej postaci prezentacja archiwalnych dokumentów i sylwetek oficerów SG WP – które niejako ożyły – zainspiruje do podejmowania badań nowe pokolenie historyków i entuzjastów historii wojskowości.