Vademecum Metodyka projektowania oraz odbiorów przeciwpożarowego wyłącznika prądu.

Obowiązek instalowania przeciwpożarowego wyłącznika prądu odcinającego dopływ energii elektrycznej do odbiorników powszechnego użytku w strefach pożarowych o kubaturze większej od 1000 m³ oraz strefach zagrożonych wybuchem nie wprowadził żadnych wytycznych w zakresie metodyki projektowania tego urządzenia. Wraz z upływem czasu urządzenie to zostało nazwane urządzeniem przeciwpożarowym, co spowodowało dużo zamieszania i brak zrozumienia w środowi­sku elektryków oraz pożarników. Próba wprowadzania zmiany nazwy tego urządzenia na Wyłącznik Bezpieczeństwa Elektrycznego nie spotkała się z akceptacją twórców kolejnych modyfikacji Roz­porządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Mimo to Przeciwpożarowy Wyłącznik Prądu pozostaje, bez względu na różną interpretację, urządzeniem elektrycznym i tak powinien być traktowany. Jedyna jego funkcja ogranicza się do umożliwienia łatwego, a zarazem bezpiecznego wyłączenia zasilania w energię elek­tryczną budynku objętego pożarem na polecenie dowódcy akcji ratowniczo-gaśniczej po dokonanym rozpoznaniu i podjęciu decyzji o rozmieszczeniu dysponowanych sił w celu rozpoczęcia ewakuacji ludzi oraz gaszenia pożaru. Nazwanie tego urządzenia elektrycznego urządzeniem przeciwpożaro­wym spowodowało zakwalifikowanie zestawu tworzącego Przeciwpożarowy Wyłącznik Prądu przez Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 16 listopada 2016 roku, w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym (Dz.U. z 2016 roku poz. 1966) do grupy 10 (stałe urządzenia prze­ciwpożarowe) oraz objęcie krajowym systemem „1” oceny i weryfikacji oceny stałości właściwości użytkowych. Przez następne cztery lata termin obowiązywania tego rozporządzenia był zmieniany i ostatecznie wyznaczony na dzień 1 stycznia 2021 roku. Mimo to pierwsza firma uzyskała certyfikat stałości właściwości użytkowych dopiero 23 marca 2022 roku, wydany przez CNBOP-PIB w Józe­fowie k. Otwocka.

Należy podkreślić, że zgodnie z ustawą o wyrobach budowalnych wyroby budowlane mogą być stosowane w budownictwie, jeżeli spełniają wymogi formalne określone w art. 5 (w tym ujęte są wy­roby w systemie krajowym objęte krajowym certyfikatem stałości właściwości użytkowych). Jednak w przypadku wyrobu budowlanego, jakim jest PWP, nie jest to jedyna i wyłączna forma dopuszcze­nia. Z uwagi na to, że elementy PWP są projektowane każdorazowo pod konkretny obiekt, wówczas doskonałą alternatywą jest tryb dopuszczenia do jednostkowego zastosowania opisany w art. 10 ustawy o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2021 roku, poz. 1213).

Niezależnie od tego, którą drogą pójdzie projektant, to w obu przypadkach musi opracować doku­mentację projektową, w której zawrze wszystkie istotne parametry projektowanych urządzeń (tzn.: prądy znamionowe, odporność zwarciową projektowanych urządzeń, nastawy zabezpieczeń, wyma­gania w zakresie ochrony przeciwporażeniowej, sposób sterowania PWP itp.). Informacje zawarte w tej dokumentacji są niezwykle istotne, gdyż nierzadko stanowią one specyfikację techniczną do przetargu. Na podstawie tej dokumentacji będzie można:

1) wystawić dokument w trybie dopuszczenia do jednostkowego, co po spełnieniu wymogów określonych w art. 10, w związku z art. 5 ust. 1 Ustawy o wyrobach budowlanych (Dz.U. z 2021 roku poz. 1213) sprowadza się do wypełnienia podstawowymi danymi dokumentu, którego wzór prezentujemy w pkt 19 niniejszych wytycznych i jego zatwierdzenia przez projektanta instalacji elektrycznych obiektu budowlanego oraz dołączenia opracowanego projektu wraz z oświadczeniem prefabrykatora o zgodności wyrobu z dokumentacją techniczną i przepisami. Taka dokumentacja może posłużyć do wykonania PWP przez dowolną firmę zajmującą się prefabrykacją rozdzielnic elektrycznych;

2) wysłać do firmy (posiadającej certyfikat na zestaw) całą dokumentację na PWP, na podstawie której zostanie wykonany indywidualny zestaw PWP i przesłany Krajowy Certyfikat Stałości Wła­ściwości Użytkowych wraz z Krajową Deklaracją Właściwości Użytkowych – to rozwiązanie może dostarczyć tylko i wyłącznie firma posiadająca Krajowy Certyfikat Stałości Właściwości Użytkowych na zestaw tworzący PWP. Należy przy tym pamiętać, że na tym nie kończy się proces projektowania oraz odpowiedzialności projektanta w przeciwieństwie do odpowiedzialności producenta certyfiko­wanego wyrobu. Należy podkreślić, że w każdym momencie tworzenia dokumentacji projektowej lub etapu inwestycji, na którym dokonywany jest wybór rozwiązania, jest możliwe przejście z jednego rozwiązania na drugie i odwrotnie. Uzyskanie przez producenta Krajowej Oceny Technicznej oraz Krajowej Deklaracji Właściwości Użytkowych nie zwalnia projektanta z odpowiedzialności z uwagi na to, że PWP nie jest urządzeniem powtarzalnym, a zamówienie prefabrykowanego wyrobu nie kończy procesu projektowania.

Biorąc pod uwagę brak wiedzy oraz wytycznych dotyczących metodyki projektowania PWP, przy­gotowaliśmy publikację w formie miniporadnika, przeznaczoną dla projektantów, rzeczoznawców funkcjonariuszy pionu prewencji PSP oraz inspektorów nadzoru, a także inwestorów. Mamy nadzieję, że dzięki materiałowi zawartemu w publikacji projektowanie oraz dopuszczanie PWP do eksploatacji stanie się proste i znikną piętrzące się problemy.

W imieniu zespołu autorskiego

Julian Wiatr
Spis treści

1. Podstawa prawna stosowania PWP w obiektach budowlanych / 9

2. Dopuszczanie wyrobów budowlanych w ochronie przeciwpożarowej / 11

3. Dopuszczanie PWP do instalowania w obiektach budowlanych / 20

4. Opis środowiska pożarowego / 22

4.1. Pomieszczenie oraz strefa zagrożona wybuchem / 24

4.2. Wpływ temperatury pożaru na rezystancję przewodów / 24

5. Schemat zasilania budynku w energię elektryczną / 26

6. Układy sieci zasilających niskiego napięcia / 28

7. Parametry jakościowe energii elektrycznej mające wpływ na funkcjonowanie PWP / 29

8. Elementy teorii niezawodności układów elektrycznych w zakresie PWP / 31

9. Metodyka obliczania prądów zwarciowych z uwzględnieniem różnych źródeł zasilania / 33

10. Wymagania stawiane ochronie przeciwporażeniowej PWP / 37

10.1. Samoczynne wyłączenie w układzie zasilania TN (TN-C; TN-C-S; TN-S) / 38

10.1.1. Projektowanie ochrony przeciwporażeniowej PWP przy zasilaniu budynku w układzie TT w przypadku nieskutecznej ochrony przeciwporażeniowej / 42

10.2. Zasilanie z generatora zespołu prądotwórczego / 47

10.3. Połączenia wyrównawcze jako środek ochrony uzupełniającej / 48

11. Metodyka doboru przewodów stanowiących wyposażenie PWP / 49

12. Zabezpieczenia stosowane w układach PWP / 52

12. 1. Wymagania stawiane wkładkom bezpieczników topikowych / 52

12.2. Wymagania stawiane wyłącznikom nadprądowym / 52

12.3. Wymagania stawiane rozłącznikom / 53

13. Lokalizacja PWP / 54

13.1. Możliwe – zalecane miejsca instalacji aparatu wykonawczego PWP / 55

14. Metodyka konstruowania PWP / 57

14.1. Wymagania przepisów oraz teorii i techniki niezawodności zasilania i bezpieczeństwa elektrycznego / 57

14.2. Przykładowe rozwiązania układów PWP / 60

15. Zakres dokumentacji projektowej PWP / 66

16. Uzgadnianie dokumentacji projektowej PWP z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń ppoż. / 69

17. Badania odbiorcze i próby funkcjonalne działania PWP / 71

17.1. Przegląd techniczny przeciwpożarowego wyłącznika prądu / 71

17.2. Badanie ochrony przeciwporażeniowej / 75

17.3. Badanie akumulatorów zasilaczy UZS / 79

18. Dokumentacja powykonawcza / 82

19. Odbiory PWP realizowane przez PSP / 84

19.1. Na co zwracać szczególną uwagę podczas czynności odbiorczych PWP w obiektach budowlanych / 84

19.2. Czynności odbiorowe PWP / 85

19.3. Dokumenty dopuszczające na poszczególne elementy PWP. Informacje dla funkcjonariuszy PSP i osób prowadzących czynności kontrolno-rozpoznawcze / 86

20. Przykładowe projekty PWP / 87

20.1. Projekt przeciwpożarowego wyłącznika prądu hali produkcyjnej zgodny z wymaganiami normy PN-HD 60364-5-56:2019-01 / 87

20.2. Projekt zasilania przemysłowej stacji transformatorowej z funkcją PWP na SN / 96

Załączniki / 108
Załącznik 1. Ochrona sprzętu i urządzeń elektrycznych przez obudowy. Kodowanie barwami elementów manipulacyjnych / 108

Załącznik 2. Tabele pomocnicze do oceny skuteczności samoczynnego wyłączenia / 114

Załącznik 3. Tabele rezystancji i reaktancji transformatorów linii napowietrznych i kabli (wybranych) / 126

Literatura / 132

Dodatek 1.  Wymagania dla kabli i przewodów wynikające z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 (CPR) / 135