Różne

Prezentowana tu galeria miejsc pamięci nie jest rodzajem przewodnika turystycznego po Górnym Śląsku, refleksji na temat historii regionu, czy przypadkowym zbiorem wydarzeń. Stanowi próbę rekonstrukcji kulturowych artefaktów leżących u podstaw tożsamości społeczności autochtonicznej. Twórcą pojęcia miejsc pamięci (lieux de mémoire) jest francuski historyk Pierre Nora. To on jako pierwszy podjął się próby rozszyfrowania znaczenia obiektów, które spełniają w pamięci rolę symboli. Przy czym miejsc pamięci nie rozumiemy tutaj tylko w kategoriach geograficznych. Mogą nimi być również ludzie, wydarzenia, czy nawet przedmioty. Miejsca pamięci wchodzą ze sobą w skomplikowane relacje i w różny sposób wzajemnie się rekonfigurują. Występują w różnych kontekstach i nabierają w nich odmiennych znaczeń.

Ciesząca się nieustannym zainteresowaniem czytelników książka pióra Zygmunta Woźniczki Represje na górnym Śląsku po 1945 roku doczekała się drugiego wydania. Autor porusza w publikacji pięć fundamentalnych dla tematu kwestii: złożoność problemu „wyzwolenia Górnego Śląska”, zarówno w kontekście militarnym, jak i wyzwolenia od represji; rządy sowieckich komendantur wojennych współpracujące z Niemcami i nadzorujące obozy NKWD, deportacje ludzi do łagrów i metodyczne wywózki całych fabryk; powstanie i działalność polskiego aparatu represji, zwalczanie PSL, SP, podziemia niepodległościowego, Kościoła katolickiego oraz niezależnych środowisk opiniotwórczych; obozy i więzienia, ich organizacja, a także zadania i zbrodnicze efekty ich działań; represje a życie codzienne, ich wpływ na losy mieszkańców, kwestie między innymi takie, jak wyrzucenie z mieszkania, zakaz mówienia w rodzimym języku, głód, choroby, strach o mienie i życie czy przymus pracy. Integralną częścią pracy są aneksy. Składają się na nie relacje uczestników wydarzeń oraz listy ofiar, a także materiały powstałe w strukturach administracji, urzędów bezpieczeństwa itp., tj. szeroko rozumianego aparatu represji.

Nie zrozumie Śląska ten, kto nie widział rozpadających się fabryk, nie przespacerował się między kamienicami zwanymi familokami, nie poczuł zapachu węgla, palonego w piecach, nie widział huty pracującej w centrum miasta, w centrum Chorzowa. Huty już nieistniejącej. To Śląsk, który nie woła o pomoc, ale umiera w poczuciu swojej wyższości. Jak zwykle bywa w takich wypadkach, nawiedzają go różne demony. Jeden z nich jest jak zjawa z dalekiej przeszłości: to duch germański. Nie przyniesie wskrzeszenia, a przyspieszy unicestwienie. A co robi Polska? Patrzy bezradnie na tę zjawę, która pożera resztki śląskiej duszy, ubiera się w wielokulturowość, niezależność, a tak naprawdę chce ją pożreć, zawładnąć dla swoich bezsensownych celów. Wielu na Śląsku zaprzedało mu swe życie, za garść przysłowiowych srebrników, a może raczej za miskę ryżu? Uwierzyło tak bardzo w obiecywane miraże, że pewnie już nie potrafią zrozumieć, gdzie prawda, a gdzie fałsz.

Duchy wojny-8. Z Pszczyny do Kołymy. Odyseja Górnośląska.

Serce mam w filmie Józef Kłyk

„Sagi górnośląskie znad Wisły i Przemszy”  -  nowa książka Henryka Ganobisa i Alojzego Lyski.

Obszerna, ponad 400-stronicowa publikacja, powstała na podstawie relacji rodzin śląskich.

Zawiera fascynujący zapis ich niepowtarzalnej, bardzo często osobistej pamięci okresu  XX wieku.

Ożywieni przez miłość i pamięć

Ks. Henryk Olszar, dr teologii; ur. 29 iv 1957 r. w Gorzycach, wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Kierunek badań: historia Kościoła katolickiego na Śląsku. Autor książek: Duchowieństwo katolickie diecezji śląskiej (katowickiej) w Drugiej Rzeczypospolitej (Katowice 2000), „Zakotwiczony w Bogu". Błogosławiony Emil Szramek - kapłan i męczennik (Włocławek 2001), „To nie prowincjonalny ksiądz". Ks. Paweł Dudek i jego dzieło (Katowice 2010), Od „Jozefata" do józefowca. Duszpasterze i parafia Św. Józefa w Katawicach--Józefowcu, Katowice 2013, Duchowieństwo „postępowe" w państwie totalitarnym na przykładzie Wojewódzkiego Koła Księży „Caritas" w Katowicach (Katowice 2013); redaktor dwóch opracowań: Górny Śląsk na przełomie wieków. Nadzieje i niepokoje. Świadkowie wiary (Katowice-Piekary Śląskie 2002) oraz Biblioteki kościelne i klasztorne w Polsce. Historia i współczesność (Katowice 2009), a także licznych artykułów i biogramów w publikacjach zbiorowych i czasopismach, dotyczących działalności duchowieństwa katolickiego i struktur administracyjnych Kościoła katolickiego w Polsce i na Śląsku.

JAN KRAJCZOK (na podstawie XIX-wiecznego tekstu Rudolfa Münzberga)

Joseph Benedict Polednik (1798-1882). Szkic historyczny o twórcy fundacji dobroczynnej w Lyskach

Edward Polednik spod Rybnika był jedynakiem. Świetnie się zapowiadał. Miał 17 lat, gdy przeziębił się na polowaniu. Wdało się zapalenie mózgu. Zmarł. Wtedy jego zdruzgotany ojciec swój duży majątek przeznaczył na pomoc innym.  Ojciec tego chłopaka nazywał się Józef Benedykt Polednik. Ktoś inny w obliczu takiej tragedii zacząłby pić albo pogrążył się w apatii. 48-letni wtedy Józef postanowił jednak swój majątek i talent do pomnażania pieniędzy przeznaczyć na pomoc bliźnim. Dzięki fundacji Józefa Polednika setki zdolnych, ale ubogich Ślązaków zdobyło wykształcenie. Tak się złożyło, że jednym z najwybitniejszych z nich okazał się jego własny krewny, urodzony już po jego śmierci. To prawnuk jego siostry, błogosławiony ksiądz Emil Szramek, wybitnie zasłużony dla Kościoła i śląskiej kultury.

Życie Josepha Benedicta Polednika, chłopskiego syna z Lysek dowodzi, że prawdziwa i uniwersalna wielkość może pojawić się nawet w małej wiosce pomiędzy Raciborzem i Rybnikiem i nie stanie jej na przeszkodzie żaden negatywny stereotyp. Skoro taka niezwykła historia wydarzyła się raz i to z dala od wielkich centrów kultury, to oznacza, że wydarzać się może ona zawsze i wszędzie. Grzechem byłoby nie wziąć tego pod uwagę wstając rano z łóżka.

Do odkrycia tych nieznanych kart fascynującej historii Górnego Śląska zaprasza dr Jan Krajczok, nauczyciel i pasjonat historii z rybnickich Chwałowic.

(...) Niewątpliwie przestrzeń historyczna Chwalowic stanowi ciekawe tworzywo dla dokonań literackich. Jest świetną przestrzenią do obserwacji wielkich kulturowych i świadomościowych przemian, zwrotów akcji w tej materii w obrębie pierwszej polowy XXwieku.

(...) Jest to typ twórczości pisarskiej, która może poszerzyć grono czytelników, także osób młodszego pokolenia, dotąd słabo zainteresowanych losami przeszłości swojego miasta i regionu. Publikacja ta, to także świetna promocja Chwałowic i Rybnika, w przestrzeni współczesnej polskiej literatury, a także naszej górnośląskiej. (...)

dr Bogdan Kloch

(...) Górnoślązacy - odwieczni dziedzice tej ziemi we wszystkie te XX-wieczne zawirowania historyczne byli perfidnie wplątywani. Wysługiwano się nimi, zjednywano ich sobie, dzielono, straszono, wywożono, wypędzano, szafowano ich życiem - poniewierano na przeróżne sposoby. Jeśli więc „wspominani" w tej książce potraktujemy jako „rzykani" i spróbujemy na opisywane zdarzenia spojrzeć przez pryzmat wartości chrześcijańskich, zwłaszcza przebaczenia - łatwiej będzie zrozumieć ten „przeklęty Śląsk".
(...) Właśnie ten wysiłek dla zrozumienia podejmują „Opowieści chwałowickie". Poprzez ukazanie realiów historycznych prowadzą najpierw do lepszego poznania, a następnie do zrozumienia tej ziemi i być może zbratania wszystkich ludzi, jacy tu dziś żyją. (...)

Alojzy Łysko

"Książka laureatki II edycji Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO
Szymon Kowalski, wykładowca akademicki prowadzący zajęcia z etyki dla przyszłych lekarzy, na polecenie przełożonej przygotowuje fakultet poświęcony medycynie III Rzeszy. Z początkiem roku akademickiego przeprowadza się do rodzinnego miasta, Tarnowa, by zająć się ojcem chorującym na alzheimera. Henryk jeszcze żyje, ale już go nie ma, a w każdym razie jest go z dnia na dzień coraz mniej - blaknie niczym liczby z obrazów Romana Opałki.
Pochwyceni przez Barbarę Woźniak w intertekstualną sieć, czytamy wraz z głównym bohaterem jej powieści Foucaulta i Sontag, Dagermana i Lavant, a jednocześnie towarzyszymy mu w nieoczywistej pracy żałoby, słuchając Cohena i Świetlickiego.
Jakkolwiek byśmy się starali, pytań dręczących Szymona nie da się zlekceważyć: Co mają ze sobą wspólnego nowoczesna ideologia biopolityczna i pozycja pacjenta we współczesności? I czy wszyscy - mimowolnie, rządzeni przez dyskurs - jesteśmy Baumanowskimi ogrodnikami plewiącymi chwasty w trosce o zdrowie publiczne?
*
Najpierw zachwyciłam się językiem. Sprężystym i rozhamowanym. Niejedno musiało zostać tak napisane, choć odnoszę wrażenie, że nikt tak jeszcze nie pisał. Potem przyszła słabość do głównego bohatera. Do specjalisty od społecznych kontekstów chorowania, starzenia się i umierania, który zadaje niewygodne pytania, a mimo to czujemy się przy nim bezpiecznie. Bo pan od eugeniki jest wymagający. Zwłaszcza wobec samego siebie. I w końcu nie mogłam rozstać się z tą historią. Zazdroszczę tym, którzy jej lekturę mają jeszcze przed sobą.
- Mira Marcinów
*
Fragment powieści:
Gdy tylko mogę, gdy śpi, deadline blisko, przedzieram się przez podręczniki. W tak zwanych wolnych chwilach. Mam ich całe stosy. Książek, nie chwil. Piekielne rzesze. Ofiary. Medycyna. Galton, Watson i inni. Darwinizm społeczny. Rassenhygiene i jej orszak. Jeźdźcy Apokalipsy, drugi niesie ci wojnę, nie zaznasz już spokoju. Notuj.
Od czegoś trzeba zacząć, zaczynam od świnek morskich.
Gryzonie zawsze lubiłem. Ojciec przygarniał niechciane. Matka ich nienawidziła. Maszerowały po mnie nocami. Śniły mi się wojska lądowe. Rozkwitające rozmaryny. Piechota.
Ojciec nie je. Ja nie jem. Jeżeli już, to pizzę. W końcu to włoska potrawa.
Potem on śpi w pokoju, ja siedzę w kuchni, a po głowie skaczą mi słowa, obrazy.
Wertuję książki, notuję, opracowuję hasła. Piję litrami kawę, łykam proszki na ból głowy. I obklejam kartkami lodówkę. Wygląda, jakby była z papieru. Nowe warstwy przykrywają stare.
Tak oto moje listy zadań odchodzą w niepamięć.
Barbara Woźniak - absolwentka Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, adiunktka na Wydziale Lekarskim. Zajmuje się gerontologią społeczną. Dotychczas publikowała jako naukowczyni. Od kilku lat pisze teksty literackie, przede wszystkim prozatorskie. Laureatka II edycji Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO. Powieść Niejedno jest jej debiutem książkowym. Mieszka w Krakowie."

Słownik rodzinny to klasyka literatury światowej. Wydany w 1963 roku zdobył najbardziej prestiżową włoską nagrodę, Premio Strega; wygrywając między innymi z Tommasem Landolfim, Primem Levim i Beppem Fenogliem. Do końca XX wieku miał we Włoszech pięćdziesiąt cztery edycje, i nadal pozostaje na liście lektur szkolnych. Ta niezwykła kronika dokumentuje życie zasymilowanej żydowskiej rodziny najpierw w czasach nasilającego się faszyzmu, potem drugiej wojny światowej, wreszcie po upadku Mussoliniego.
Natalia Ginzburg, uważana za jedną z największych włoskich pisarek, jest też pisarką nieznaną szerokiej publiczności, choć jej oparty na osobistym wyznaniu, a zarazem minimalistyczny i pozbawiony sentymentalizmu styl stał się wzorem dla wielu pokoleń autorów. Za swoją literacką matkę uznaje ją Vivian Gornick, wśród najważniejszych dla siebie pisarzy wymienia ją również Andr?s Barba.
W Słowniku rodzinnym równolegle biegną obok siebie dwie historie: ta na powierzchni i ta pod powierzchnią słów, tę drugą musimy wyczytać sami, pozbawieni jakichkolwiek kół ratunkowych, jakie zwykle rzucają czytelnikom bardziej zapobiegliwi narratorzy. Ginzburg, pozostając w centrum wydarzeń, stoi w cieniu, nie zdradza własnych emocji i przemyśleń. We wprowadzeniu do Słownika rodzinnego czytamy, że choć książka „powstała na kanwie prawdziwych wydarzeń, trzeba ją czytać jako powieść – a zatem nie należy mieć mniejszych ani większych oczekiwań niż od powieści”. Sama autorka ma jednak spore oczekiwania wobec czytelników – wymaga od nich, by zajrzeli pod podszewkę słów, zobaczyli to, co zostało przemilczane.
W Słowniku rodzinnym raz po raz ktoś znika – bliscy i przyjaciele trafiają do więzień, giną na wojnie, odbierają sobie życie. Tymczasem narratorka nie pozwala sobie na szloch i patos, co najwyżej chłodny smutek tonowany ironią. Jest to powściągliwość typowa dla wielu powojennych autorów – ale w tym wypadku skrywa nie tylko traumę wojenną, lecz także uczuciowe wycofanie: konieczną umiejętność tych, którzy wychowują się na emocjonalnej pustyni.
Słownik rodzinny to opowieść o nieprzeciętnej, inteligenckiej rodzinie Levich, wyznającej postępowe, jak na tamte czasy, socjalistyczne i ateistyczne poglądy. Rodzinie, w której domu spotykają się znane postaci – chociażby pisarz Cesare Pavese, wydawca Giulio Einaudi, filozof Felice Balbo, eseista Nicola Chiaromonte, twórca maszyn do pisania Adriano Olivetti i wielu, wielu innych. Każdy w tym domu ma coś oryginalnego do powiedzenia, każdy błyszczy intelektem, każdy zabiera głos w każdej sprawie – jednak słowa budują tu jedynie fałszywą solidarność, tak naprawdę będąc narzędziem wyróżniania się, ekspresją pozornej indywidualności. Tytułowy „słownik rodzinny” to używane przez Levich powiedzonka, frazy, wyrażenia, które – jak pisze Ginzburg – są „fundamentem rodzinnej jedni”; tyle że jest to wspólnota czysto werbalna, niezakorzeniona w uczuciach. Piątka dzieci Levich, łącznie z małą Natalią, jest melancholijna i wyobcowana, matka zajęta głównie sobą, a wszyscy podporządkowani zmiennym nastrojom i kaprysom ojca-tyrana. „My i matka – pisze Ginzburg – to były według niego same tchórze, ciamajdy i murzyni”. Przemoc emocjonalna, jawne arogancje, kłótnie i wrzaski są w tej upajającej się poczuciem własnej wyższości rodzinie na porządku dziennym. Jedni nie bardzo mają ochotę słuchać drugich: „Skończcie z tym wreszcie! Słyszałem to już tyle razy!” – grzmi ojciec, słowa nie pozwalają się porozumieć, nie budują bliskości, wydają się puste, roztrzaskują się wobec grozy faszyzmu. A jednak ta nielubiąca się, nieserdeczna i traktująca się nawzajem z obojętnością rodzina uparcie trzyma się razem. Ich językowe nawyki, podobnie jak krawcy, którzy przeżyli wojnę i nadal szyją dla nich ubrania, dają im poczucie bezpieczeństwa i ciągłości życia. Ginzburg z przenikliwością odsłania, jak pewne przekonania pozwalają przetrwać za cenę niezrozumienia.