Silesiana

Ofiary stalinizmu na ziemi bytomskiej w latach 1945-1956 : dokumentacja zbrodni : praca zbiorowa

Nie jest niczym niezwykłym, że myśl o opracowaniu tak ważnego dzieła, jakim jest niewątpliwie Bytomski Słownik Biograficzny, dojrzewała lat kilka. Świadomość, że miasto odgrywało przez wiele lat, a nawet stuleci ważną rolę nie tylko na mapie gospodarczej Śląska i zamieszkiwane było przez wiele wybitnych osobistości, których wkład do skarbnicy kultury, nauki, religii, oświaty i życia ekonomiczno-społecznego jest niekwestionowany, nakazywała ostrożność w podejmowaniu tego wyzwania. Nie kryjemy, że jubileusz 750-lecia Bytomia dodał nam odwagi w tym względzie. Nieprzypadkowo używam tu liczby mnogiej, bo wszelkie dyskusje toczyły się wśród członków Towarzystwa Miłośników Bytomia.

Praca [zbiorowa pod red. Łucji Bobek] obejmuje dwie części: w pierwszej przedstawiono historię bytomskiej oświaty od średniowiecza do końca XX wieku. W drugiej - scharakteryzowano dzieje poszczególnych dzielnic Bytomia, ukazując na ich tle rozwój szkolnictwa na tym terenie oraz szczegółowo opisano historię funkcjonujących dzisiaj placówek, w tym także tych ze śródmieścia.

Wydane przez Miłośników Bytomia książki prezentowały dotąd miasto i jego dzielnice przez pryzmat ich zabudowy. Teraz czas pochylić się nad wszystkimi cmentarzami rozlokowanymi w śródmieściu i dzielnicach. Jest ich obecnie więcej niż dwadzieścia. Tytuł niniejszej publikacji sygnalizuje, że zaprezentowane zostały one w porządku chronologicznym, od najstarszych do współczesnych.

Okres po 1945 roku nie obrodził obfitością wspomnień jego mieszkańców. Być może działo się tak dlatego, że każde słowo pisane podlegało w powojennej Polsce cenzurze, a więc pisanie o trudnych powojennych latach z perspektywy własnych przeżyć nie miało szansy na publikację. Do rangi symbolu urasta fakt, że najobszerniejsze wspomnienia, które spisane zostały w latach 1945 - 1946 przez bytomską nauczycielkę, opublikowane zostały w Niemczech.

Przedmiotem opracowania są minione wieki Bytomia, a dokładniej lata od lokacji miasta po rok 1914. Nie trzeba dowodzić, że wybuch I wojny światowej kończył nie tylko ową, jak zwykło się ją określać, piękną epokę w dziejach Europy, ale i dla miasta znamionował nadejście nowych czasów i trudniejszych wyzwań. Za takie uznałbym ponowne zepchnięcie Bytomia nad granice państwowe, zablokowanie imponującego pochodu miasta w kierunku wielkości, by nie powiedzieć największej górnośląskiej metropolii.

Autorzy skupiają uwagę na samym tylko śródmieściu, by kolejno mówić o wszystkich placach i otaczającej ich zabudowie, o kościołach i kaplicach, a także o rewaloryzacji i rewitalizacji poszczególnych obiektów i całego kwartału.

W Bieruniu setki ludzi pracują przy produkcji wojennej, mieszkańcy widzą dymy nad Babicami, a hasło AUSCHWITZ, budzi niepokój i niepewność.

Szwedzi w Lędzinach.

Familoki. Jeden z symboli Górnego Śląska, wrośnięte w jego krajobraz na równi z kopalnianymi szybami, hałdami i kominami. Poza Śląskiem kojarzone głównie z filmami Kazimierza Kutza, Lecha Majewskiego czy malarstwem Grupy Janowskiej. I ewentualnie z coraz popularniejszą zabytkową dzielnicą Katowic ― Nikiszowcem, który w 2011 roku został wpisany na polską listę pomników historii. Kamil Iwanicki, silesianista, pomysłodawca i twórca projektu Familoki, opowiada w książce o ich sięgającej końca XVIII wieku historii. O tym, skąd się wzięły robotnicze osiedla, kim byli ich mieszkańcy, jak wyglądało życie rodzinne w familokach i gdzie można je jeszcze dzisiaj zobaczyć. Odpowiada również na pytanie, dlaczego tak wiele z nich miało kolorowe okiennice, jak wyglądały typowe mieszkania w familokach i czemu obecnie wywołują one dwojakie skojarzenia. Przedstawia historię prawdziwego stalowego domu i weryfikuje legendy, jakoby ściągał pioruny. Autor oprowadza nas po przemijającym świecie śląskich (i nie tylko!) robotniczych kolonii. Świecie, który w sporej części bezpowrotnie utraciliśmy ― tym bardziej warto się weń zagłębić. A jest to iście fascynująca podróż.

Życie w familoku toczyło się jakby według ustalonego odgórnie harmonogramu. Bladym świtem zrywały się dziouchy (kobiety), które szykowały klapsznity (kanapki) na szychtę (dniówkę) dla swych mężów i synów. Mężczyźni wychodzili po ćmoku (w mroku) z domów i podążali jeden za drugim, niczym mrówki, do szybów kopalnianych, gdzie pod ziemią spędzali większość dnia. W tym czasie mamulki (matki) przygotowywały już śniadania bajtlom (dzieciom), które przed ósmą wybiegały w małych grupach do szkoły, robiąc wokół larmo (hałas). Na kilka godzin w familokach mógł zapanować względny spokój.

Praca doktorska Mariusza Cieśli, obroniona na Uniwersytecie Wrocławskim. Wypełnia istotną lukę w badaniach nad bronią i uzbrojeniem śląskim w XVI wieku. Autor skorzystał z imponującej bazy źródłowej a także skatalogował istniejące na Śląsku nagrobki rycerskie prezentujące elementy zbroi. To niewątpliwy atut opracowania. Czytelnik otrzymuje nie tylko sporą dawkę wiedzy (zachowano pełny aparat przypisów), ale również obszerny źródłowy materiał ikonograficzny, opatrzony odpowiednim komentarzem i analizą. Spis treści: I - dotychczasowy stan badań nad uzbrojeniem renesansowym; II - rozwój uzbrojenia ochronnego w XVI wieku; zbroja; analiza zbroi; hełm; analiza hełmów; garnitur zbroi; analiza garniturów zbroi; zbroja turniejowa; analiza zbroi turniejowej; zbroja na konia (ladry) i oporządzenie jeździeckie; analiza zbroi na konia i oporządzenia jeździeckiego; tarcza (puklerz); analiza tarcz; III - rozwój broni białej, obuchowej i drzewcowej w XVI wieku; broń biała; analiza broni białej; broń obuchowa; analiza broni obuchowej; broń drzewcowa; analiza broni drzewkowej; IV - rozwój broni palnej i artylerii w XVI wieku; długa broń palna; pistolet; broń kombinowana; produkcja broni palnej; analiza broni palnej; artyleria; analiza artylerii; V - broń miotająca; łuk; kusza; analiza broni miotającej; VI - dekoracja broni; szkicowniki renesansowe; analiza dekoracji; KATALOG; ANEKS (inwentarz legnicki 1662, inwentarz uzbrojenia miasta Wrocławia 1547, inwentarz broni lenna zamkowego w Namysłowie z 12 VIII 1575 roku; uzbrojenie mieszczan Kłodzka w świetle spisu z drugiej połowy XVI wieku; Katalog Minutoliego; broń z kolekcji książąt pszczyńskich; katalog muzeum Rzemiosł Artystycznych i Starożytności we Wrocławiu; renesansowa broń w Muzeum Narodowym we Wrocławiu; renesansowa broń w Muzeum Militariów – Arsenał), ikonografia archiwalna.

Przedmowa.
W roku 1926 minęły cztery wieki od chwili, kiedy ostatni potomek króla Bolesława Chrobrego na ziemi śląskiej, książę Jan Opolski, nadal górnikom na Górach Tarnowskich przywileje wolności górniczej, a wraz z niemi młodej osadzie górniczej Prawa miejskie. Wolność górnicza, to byt właśnie ten klucz, przy pomocy którego odważny i nielękający się trudów górnik polski mógł wstąpić do lona ziemi — to był ten klucz, jakim odemknąć mógł podziemny skarbiec, do którego przed tysiącami lat Szafarz Niebieski włożył srebrnonośny kruszec, rudę Żelazną i czarny diament, słowem nie milionowe, lecz miliardowe bogactwa. Na to miejsce blogostawione przybyli górnicy z różnych stron świata, mnożyły się schludnie domki — powstało miasto, — Tarnowskie Góry. Minęły cztery wieki! Jakie różne zdarzenia dziejowe przechodził w tym okresie czasu nasz gród, jaka tu była praca, jakie mozoły i poświęcenia? Ponieważ miasto nie posiadało dotychczas drukowanej kroniki, hisioryja jego ogółowi nie była znaną. Aby więc przysłużyć się miastu i dać obywatelom możność poznania dziejów naszego grodu, oraz zwyczajów od najstarszych czasów do dni najnowszych, zacząłem zbieranie materiału historycznego już przed kilku laty w archiwach miejskich, kościelnych i pozamiejscowych, jak również w czasopismach. Po za tym czerpałem z rękopisu Winklera, „Historische Nachrichten von Tarnowitz", które zebrał w latach 1848-1858, będąc tu nauczycielem i organistą, najstarsze zaś wiadomości z przeszłości naszej ziemi i pierwszego górnic-twa wyszukałem przed laty w bibliotece Jagiellońskiej, a tytuły tych książek zacytowałem w tekście niniejszej kroniki. Co się tyczy zdarzeń w ostatnich 30 latach, zaznaczam, że je opisałem ma podstawie własnych przeżyć i spostrzeżeń.