Historia filozofii. Od szkoły jońskiej do postmodernizmu. Podręcznik akademicki dla niefilozofów

SPIS TREŚCI

Przedmowa ... 3

I. Przedmiot filozofii i ogólne zagadnienia historii filozofii ... 7
1. Problem początku filozofii ... 7
2. Co to jest filozofia? ... 11
3. Filozofia a historia filozofii ... 13
4. Ogólnie o historii filozofii ... 14

II. Grecka filozofia przyrody ... 16
1. Szkoła jońska ... 16
2. Szkoła Pitagorasa ... 19
3. Szkoła eleatów ... 20
4. Empedokles i Anaksagoras ... 23
5. Szkoła atomistów ... 26

III. Przełom humanistyczny w filozofii greckiej: sofiści i Sokrates ... 29
1. Okres „oświecenia” starożytnego ... 29
2. Działalność i poglądy sofistów ... 30
a. Wprowadzenie ... 30
b. Protagoras ... 31
3. Poglądy i działalność Sokratesa ... 33
a. Wprowadzenie ... 33
b. Koncepcja duszy ... 35
c. Poglądy etyczne ... 37
d. Poglądy logiczne – czyli metoda Sokratesa ... 39
4. Etyka normatywna po Sokratesie ... 42
a. Wprowadzenie ... 42
b. Szkoła cyników ... 42
c. Szkoła cyranaików ... 43

IV. Systemy filozoficzne Platona i Arystotelesa ... 45
1. Okres systemów filozoficznych ... 45
2. Idealizm obiektywny Platona ... 45
a. Wprowadzenie ... 45
b. Pisma Platona ... 46
c. Teoria idei ... 47
d. Teoria poznania ... 50
e. Koncepcja człowieka ... 50
f. Etyka ... 51
g. Poglądy na społeczeństwo i państwo ... 52
3. System realizmu fi lozofi cznego Arystotelesa ... 54
a. Wprowadzenie ... 54
b. Pisma Arystotelesa ... 54
c. Stosunek do Platona ... 55
d. Metafizyka ... 55
e. Koncepcja człowieka i teoria poznania ... 57
f. Etyka ... 58
g. Znaczenie Arystotelesa ... 59

V. Szkoły etyczne w okresie hellenistycznym i rzymski neoplatonizm ... 61
1. Wiadomości ogólne ... 61
2. Filozofia hellenistyczna ... 61
3. Etyka stoików ... 62
4. Etyka Epikura ... 64
5. Poglądy etyczne sceptyków ... 67
6. Filozofia neoplatonizmu ... 69

VI. Powstanie i rozwój filozofii chrześcijańskiej ... 73
1. Historyczne losy religii chrześcijańskiej w okresie Cesarstwa Rzymskiego ... 73
2. Początki filozofii chrześcijańskiej i dwa pierwsze okresy jej rozwoju ... 76
a. Religia chrześcijańska a filozofia chrześcijańska ... 76
b. Filozofia chrześcijańska a filozofia grecko-rzymska ... 77
c. Dwa okresy rozwoju ... 77
3. Wczesne doktryny filozoficzne chrześcijaństwa ... 80
a. Wprowadzenie ... 80
b. Orygenes ... 81
c. Tertulian ... 83
4. System filozoficzny Aureliusza Augustyna ... 84
a. Wprowadzenie ... 84
b. Teoria poznania ... 84
c. Teoria bytu (teocentryczna metafizyka) ... 86
d. Koncepcja człowieka ... 87
e. Etyka ... 88
f. Podsumowanie poglądów Świętego Augustyna ... 90
5. Formowanie się średniowiecznej scholastyki ... 90
a. Wprowadzenie ... 90
b. Anzelm z Canterbury ... 90
c. Abelard ... 92
6. System filozoficzny Świętego Tomasza z Akwinu ... 93
a. Wprowadzenie ... 93
b. Zagadnienie wiary i wiedzy ... 93
c. Teoria bytu ... 94
d. Dowody na istnienie Boga ... 95
e. Koncepcja człowieka ... 96
f. Nauka o poznaniu ... 96
g. Etyka tomistyczna ... 97
h. Znaczenie Świętego Tomasza z Akwinu ... 98

VII. Racjonalizm Kartezjusza i koncepcje postkartezjańskie ... 99
1. Filozofia nowożytna i pojęcie racjonalizmu ... 99
a. Wprowadzenie ... 99
b. Filozofia Odrodzenia ... 99
c. Okres systemów filozoficznych – filozofia XVII wieku ... 100
d. Pojęcie racjonalizmu ... 101
2. Racjonalizm Kartezjusza ... 102
a. Wprowadzenie ... 102
b. Problem metody ... 102
c. Sceptycyzm metodyczny i cogito, ergo sum ... 103
d. Dualizm myślenia i bytu ... 104
3. Zawiedziony racjonalizm Pascala ... 107
a. Wprowadzenie ... 107
b. Odkrycie „porządku” serca ... 107
c. Zakład w sprawie Boga ... 108
d. Koncepcja człowieka ... 110
4. Postkartezjańskie interpretacje zagadnienia substancji ... 110
a. Okazjonalizm Malebranche’a ... 110
b. Panteizm Spinozy ... 112
c. Materializm Hobbesa ... 113
d. Monadologia Leibniza ... 114

VIII. Nowożytny empiryzm ... 117
1. Pojęcie empiryzmu ... 117
2. Empiryzm metodologiczny Franciszka Bacona ... 118
a. Wprowadzenie ... 118
b. Praktyczny stosunek do nauki ... 118
c. Empiryczna metoda nauki ... 119
d. Teoria złudzeń ... 120
3. Empiryzm genetyczny Johna Locke’a ... 121
a. Wprowadzenie ... 121
b. Empiryczne pochodzenie wiedzy ... 122
c. Dwa rodzaje doświadczenia ... 123
d. Pierwotne i wtórne własności rzeczy ... 124
4. Idealizm subiektywny George’a Berkeleya ... 125
a. Wprowadzenie ... 125
b. Skrajny sensualizm i subiektywizm ... 126
c. Immaterializm ... 126
d. Spirytualizm ... 127
5. Sceptycyzm Davida Hume’a ... 129
a. Wprowadzenie ... 129
b. Impresje i idee ... 129
c. Wiedza o związkach pomiędzy ideami i wiedza o faktach ... 130
d. Krytyka przyczynowości i substancji ... 131

IX. Filozofia Kanta ... 134
1. Sylwetka i rozwój poglądów Kanta ... 134
2. Synteza empiryzmu i racjonalizmu ... 136
3. Transcendentalizm i przewrót kopernikański ... 137
4. Formy zmysłowości, kategorie intelektu, idee rozumu ... 140
5. Rzeczy w sobie i zjawiska ... 144
6. Etyka ... 146

X. Filozofia Hegla ... 151
1. Postać Hegla i znaczenie jego filozofii ... 151
2. Obiektywny i dialektyczny idealizm ... 152
3. Etapy rozwoju Absolutu ... 157
4. Filozofia ducha ... 159
5. Filozofia niemiecka po śmierci Hegla ... 165
a. Rozłam w szkole heglowskiej (prawica heglowska i lewica heglowska) ... 165
b. Nowa koncepcja filozofii ... 166

XI. Filozofia Marksa ... 169
1. Pojęcie marksizmu i filozofii marksistowskiej ... 169
2. Marks jako twórca filozofii marksistowskiej. Rola Engelsa ... 171
3. Dialektyczna teoria społeczeństwa ... 172
4. Koncepcja człowieka i problematyka alienacji ... 177

XII. Początki filozofii współczesnej i filozofia pozytywizmu ... 180
1. Pojęcie filozofii współczesnej ... 180
2. Pozytywizm jako kierunek filozofii współczesnej ... 181
a. Wprowadzenie ... 181
b. Reguły naukowości ... 182
c. Odmiany pozytywizmu ... 184
3. Wkład Comte’a do pozytywizmu ... 185
a. Program pozytywizmu ... 185
b. Prawo trzech stadiów ... 186
c. Ideał nauki pozytywnej ... 188
d. Klasyfikacja nauk ... 189
4. Utylitaryzm i koncepcja wolności u Johna Stuarta Milla ... 190
a. Wprowadzenie ... 190
b. Utylitaryzm ... 191
c. Klasyk liberalizmu ... 192

XIII. Początki filozofii życia: poglądy Schopenhauera i Nietzschego ... 194
1. Filozofia życia i epoka modernizmu ... 194
2. Woluntaryzm i pesymizm Schopenhauera ... 195
a. Wprowadzenie ... 195
b. Poglądy ... 197
3. Immoralizm i koncepcja nadczłowieka w filozofii Nietzschego ... 202
a. Fryderyk Nietzsche i pojęcie immoralizmu ... 202
b. Poglądy ... 204

XIV. Filozofia Bergsona ... 210
1. Wiadomości ogólne ... 210
2. Krytyka intelektu ... 211
3. Ewolucja twórcza i pęd życia (élan vital) ... 212
4. Intuicja ... 214
5. Pojęcie trwania (durée) ... 216
6. Koncepcja człowieka ... 217
7. Zagadnienie wolności ... 219

XV. Psychoanaliza ... 220
1. Ogólna charakterystyka psychoanalizy i postać Freuda ... 220
2. Struktura psychiki i koncepcja człowieka ... 223
3. Funkcje kultury ... 224
4. Wkład Adlera i Junga do psychoanalizy ... 226

XVI. Fenomenologia ... 229
1. Ogólna charakterystyka fenomenologii ... 229
2. Husserl i jego metoda fenomenologiczna ... 230
3. Krytyka nauki i filozofii ... 231
4. Pozytywny program fenomenologii ... 233
5. Redukcje fenomenologiczne ... 236
6. Idealizm transcendentalny ... 238
7. Fenomenologiczna estetyka Ingardena ... 239

XVII. Egzystencjalizm i ontologia fundamentalna Heideggera ... 245
1. Ogólna charakterystyka egzystencjalizmu ... 245
2. Egzystencjalizm Kierkegaarda ... 246
3. Ontologia i antropologia Heideggera ... 248
4. Egzystencjalizm Sartre’a ... 253
5. Filozofia egzystencji Jaspersa ... 256
6. Tragiczny heroizm Camusa ... 259

XVIII. Hermeneutyka ... 261
1. Ukształtowanie się współczesnej hermeneutyki ... 261
2. Ogólne założenia hermeneutyki pofenomenologicznej ... 265
3. Krąg hermeneutyczny ... 267
4. Stapianie się horyzontów ... 269
5. Rola języka ... 272
6. Problem prawdy ... 275

XIX. Współczesna filozofia katolicka: neotomizm i personalizm ... 277
1. Narodziny neotomizmu ... 277
2. Neotomistyczna koncepcja człowieka i ukształtowanie się personalizmu ... 282
3. Personalizm Maritaina ... 283
a. Wprowadzenie ... 283
b. Koncepcja człowieka jako osoby ... 284
4. Personalizm Mouniera ... 286
a. Wprowadzenie ... 286
b. Personalizm otwarty ... 286
c. Dwie alienacje ... 288

XX. Krytyczna teoria szkoły frankfurckiej ... 290
1. Ogólna charakterystyka szkoły frankfurckiej ... 290
2. Krytyczna teoria społeczeństwa ... 293
3. Teoria komunikacyjnego działania Habermasa ... 297

XXI. Psychoanaliza humanistyczna Fromma ... 300
1. Pojęcie psychoanalizy humanistycznej i postać Fromma ... 300
2. Koncepcja człowieka ... 301
3. Zagadnienie wolności ... 304
4. Sztuka miłości ... 306

XXII. Neopozytywizm i szkoła lwowsko-warszawska ... 310
1. Początki neopozytywizmu i jego przedstawiciele ... 310
2. Nowa koncepcja filozofii ... 310
3. Zasada sprawdzalności jako kryterium znaczenia ... 312
4. Program fizykalizmu ... 313
5. Szkoła lwowsko-warszawska ... 313
a. Twardowski i powstanie szkoły ... 313
b. Tarski i logika ... 315
c. Tatarkiewicz i historia filozofii ... 316
d. Kotarbiński i filozofia „ścisła” ... 317

XXIII. Krytyczny racjonalizm Poppera ... 320
1. Wiadomości ogólne ... 320
2. Epistemologia bez podmiotu i koncepcja trzech światów ... 321
3. Antyindukcjonizm i metoda hipotetyczno-dedukcyjna ... 323
4. Istota krytycznego racjonalizmu ... 325
5. Pojęcie społeczeństwa otwartego i społeczeństwa zamkniętego ... 326
6. Krytyka historycyzmu i koncepcja inżynierii społecznej ... 328

XXIV. Strukturalizm ... 332
1. Ogólnie o strukturalizmie ... 332
2. Podstawowe założenie metodologii strukturalnej ... 333
3. Osiągnięcia językoznawstwa strukturalistycznego (fonologii) ... 334
4. Strukturalizm antropologiczny (etnologiczny) ... 335
5. Pojęcie struktury w kontekście pojęcia systemu ... 336
6. Prymat całości wobec części (holizm) ... 337
7. Wykrywanie struktur jako konstruowanie modeli ... 338
8. Diachronia i synchronia ... 338
9. Antyhumanizm strukturalizmu (człowiek = struktury) ... 339
10. Antropologia strukturalna i myśl nieoswojona (Claude Levi-Strauss) ... 341

XXV. Postmodernizm jako zwieńczenie filozofii XX wieku ... 346
1. Wiadomości ogólne ... 346
2. Ogólna charakterystyka postmodernizmu ... 346
3. Postmodernistyczna dekonstrukcja metafizyki obecności (Jacques Derrida) ... 350
4. Antyracjonalizm ... 354
5. Kryzys humanizmu (antyhumanizm) ... 356