5. Pułk Strzelców Konnych. Historia-tradycja-pamięć

Do rąk sympatyków historii regionalnej Małopolski i Podkarpacia, a zwłaszcza powiatów: tarnowskiego, brzeskiego, dąbrowskiego i dębickiego, a także do środowisk i miłośników tradycji kawaleryjskich, trafiła kolejna publikacja ukazująca, tym razem w starej fotografii z lat międzywojennych, codzienne życie oficerów i żołnierzy 5. Pułku Strzelców Konnych. 6 czerwca 2008 roku z okazji święta pułku, nakładem Starostwa Tarnowskiego, ukazała się okolicznościowa publikacja zatytułowana '5. Pułk Strzelców Konnych. Historia, Pamięć, Tradycja'. Podczas prac nad nią na ręce redaktora naczelnego Pana dr. hab. Edmunda Juśko napłynęło od żyjących żołnierzy pułku, bądź ich rodzin, setki zdjęć, osobistych pamiątek i spisanych wspomnień dokumentujących lub opisujących fakty z życia stacjonującego w dwudziestoleciu międzywojennym w Tarnowie, a następnie w Dębicy, tego zasłużonego dla Ojczyzny pułku kawalerii. Niewiele z tych archiwaliów udało się pomieścić we wspomnianej monografii. Nadal pozostało 'nie odkrytych' blisko 800 starych zdjęć, wiele dokumentów i rodzinnych pamiątek. Pojawiły się propozycje, od pojedynczych osób, znanych osobistości, a także środowisk kombatanckich, sympatyków historii regionalnej i miłośników tradycji kawaleryjskich, wydania okazjonalnego albumu fotograficznego dokumentującego okres pokojowej służby i wojenne losy żołnierzy 5. Pułku Strzelców Konnych. Jego historia jest nierozerwalnie związana z dziejami naszej Ojczyzny. Pułk ten – zorganizowany po raz pierwszy w 1806 roku – był wielokrotnie reaktywowany. Walcząc u boku Napoleona, wsławił się w wojnie francusko-pruskiej (1806) oraz w wojnie polsko-austriackiej (1809), brał także udział w wyprawie Wielkiej Armii na Moskwę w roku 1812. Po upadku cesarza Francuzów, reaktywowanie pułku nastąpiło dopiero w czasie trwania powstania listopadowego w 1831 roku. Kolejne odtworzenie 5. Pułku Strzelców Konnych miało miejsce w latach 1918–1921. Organizację pułku rozpoczęto formalnie w czerwcu 1919 roku, jednakże część formacji, które weszły w jego skład, powstało już w roku 1918. Na początku lipca 1919 roku został utworzony w Tarnowie szwadron zapasowy, który szkolił żołnierzy na potrzeby własnego 3. pułku dragonów lub innych pułków walczących na froncie polsko-bolszewickim w latach 1919–1920. Po zakończeniu działań wojennych pułk przeszedł z 1 sierpnia 1921 roku w stan pokojowy. W Tarnowie pułk stacjonował w tzw. niskich koszarach im. Jazdy Kłuszyńskiej przy ulicy Starodąbrowskiej. Szwadron zapasowy rozlokowany był w Chyszowie. Szkolenie szwadronów odbywało się na placu ćwiczeń w Lipiu koło Krzyża. Pierwszym dowódcą pułku był ppłk Aleksander Ehrbar, późniejszy generał brygady. W 1929 roku pułk rozpoczął przenosiny do koszar w Dębicy, które zakończono w grudniu 1934 roku. W Tarnowie pozostał szwadron zapasowy pod dowództwem rotmistrza Jarosława Chodania. Okres służby pokojowej 5. Pułku Strzelców Konnych w Tarnowie i Dębicy obfitował w wiele doniosłych wydarzeń, jak chociażby wręczenie sztandaru w 1923 roku, udział w defiladzie w Krakowie z okazji święta Jazdy Polskiej w roku 1933, czy też wizyta króla Rumunii Karola II w czerwcu 1937 roku. Czas pokojowy to nie tylko intensywne szkolenie żołnierzy i udział pułku w ćwiczeniach i na manewrach. W tamtym okresie ważną działalnością była praca oświatowa wśród żołnierzy, a zwłaszcza organizowanie nauki czytania i pisania dla analfabetów. Powołana na terenie pułku, z inicjatywy dowódcy płk. Ignacego Kowalczewskiego organizacja Polski Biały Krzyż organizowała kursy dokształcające na różnych poziomach, niosła pomoc materialną, prowadziła świetlicę żołnierską i herbaciarnię. Ważną rolę w życiu codziennym oficerów i żołnierzy 5. PSK odgrywały praktyki religijne, które miały ogromny wpływ na ich wychowanie patriotyczne, moralność i poglądy społeczne. W okresie międzywojennym oficerowie i żołnierze 'piątki' aktywnie uczestniczyli w wydarzeniach politycznych i kulturalnych, jakie miały miejsce w Tarnowie i Dębicy. 5. Pułk Strzelców Konnych miał własną orkiestrę wojskową, która nie tylko uświetniała uroczystości państwowe i religijne, ale bardzo często koncertowała dla mieszkańców obu miast, a także podczas licznych balów, zabaw i potańcówek.Najważniejszym dniem w roku dla żołnierzy 5. PSK było święto pułkowe obchodzone 9 czerwca, na pamiątkę wkroczenia jego szwadronów do Kijowa w 1920 roku. Ĺšwięto to obchodzone było bardzo uroczyście. Po mszy polowej następowała dekoracja oficerów i żołnierzy odznaczeniami oraz pamiątkową odznaką honorową pułku, po czym następowała defilada. Po wspólnym obiedzie odbywały się popisy i zawody konne. 5. Pułk Strzelców Konnych jako jedyny w kawalerii polskiej posiadał sforę psów gończych, którą podczas polowań i biegów myśliwskich prowadził huntsman z dwoma dojeżdżaczami. W obliczu zagrożenia niemieckiego, pułk był dobrze przygotowany do podjęcia walki zarówno pod względem wyszkolenia bojowego, jak i morale oficerów i żołnierzy. Na wojnę obronną w 1939 roku pułk wyruszył pod dowództwem płk. Kazimierza Kosiarskiego, wchodząc w skład Krakowskiej Brygady Kawalerii.Kolejne reaktywowanie 5. Pułku Strzelców Konnych nastąpiło w strukturach AK w Obwodzie Dębica i Inspektoracie Miechów. Po zakończeniu II wojny światowej zlikwidowane zostały oddziały kawalerii, a władze komunistyczne zabroniły używania nazw i eksponowania tradycji bojowych przedwojennych pułków kawalerii. Dopiero z nastaniem III Rzeczypospolitej powrócono do tradycji kawaleryjskich. Tworzące się licznie ochotnicze oddziały konne przejęły tradycje pułkowe, barwy, znaki i wyróżniki swoich poprzedników. Taką formacją konną jest Tarnowski Oddział Jazdy im. 5. Pułku Strzelców Konnych, który za cel swojej działalności przyjął propagowanie historii i tradycji tego zasłużonego dla Ojczyzny pułku. Można zatem przyjąć, że kolejne reaktywowanie tej jednostki nastąpiło wraz z utworzeniem tarnowskiej ochotniczej formacji kawaleryjskiej.Środowiska kombatanckie i sympatycy z uznaniem przyjęli zapowiedź kolejnej publikacji tematycznie związanej z 5. pułkiem strzelców konnych. Tym razem jest to album fotograficzny dokumentujący ważne wydarzenia z historii pułku, a także ukazujący życie codzienne oficerów, żołnierzy i ich rodzin z okresów: tarnowskiego i dębickiego. W większości są to zdjęcia unikatowe, wyciągnięte i przekazane autorom wydawnictwa z albumów rodzinnych i archiwów domowych. Niezwykle ważne jest jednak to, że na pożółkłych fotografiach zatrzymane zostały losy oficerów i żołnierzy tego pułku. W sposób szczególny chciałbym podziękować staroście tarnowskiemu Panu Mieczysławowi Krasowi za ogólne podjęcie tematyki oraz autorom albumu Panu dr. hab. Edmundowi Juśko prof. KUL i Panu Maciejowi Małozięciowi za dobór zdjęć i podjęcie się trudu opracowania i przygotowania do druku tego unikatowego wydawnictwa. Gorące podziękowania należą się osobom, które przekazały lub udostępniły swoje prywatne, rodzinne archiwalia, przez co w znakomity sposób stały się one współtwórcami prezentowanego albumu. W 2009 roku obchodziliśmy 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej. To stosowny moment, by w ten sposób przypomnieć społeczeństwu naszego regionu, a zwłaszcza młodzieży, historię i dzieje 5. Pułku Strzelców Konnych. Dziękuję serdecznie Panu Sebastianowi Pęciło, prezesowi wydawnictwa ZP Grupa, za publikację albumu. A wszystko po to, ...by zachować w pamięci ślady podków i rżenie kawaleryjskich koni.

Dowódca Tarnowskiego Oddziału Jazdy
im. 5. Pułku Strzelców Konnych
Zbigniew Radoń  rotmistrz