Jelcz lata 1984-1989. Pojazdy samochodowe i przyczepy.

Bogato ilustrowana książka poświęcona pojazdom samochodowym i przyczepom Jelcz produkowanym w latach 1984–1989. Opisano samochody ciężarowe rodzin Jelcz 342, Jelcz 410, Jelcz 422, Jelcz 620, Jelcz 642, prototypowy samochód ciężarowy Jelcz S 662 o układzie napędowo-jezdnym 6×6, specjalistyczne samochody przeznaczone dla rolnictwa, samochody sportowe Jelcz S 442 PD 4×4 i Jelcz C 417 K Hungaroring, samochody pożarnicze Jelcz 010 GCBA 5/32, autobusy miejskie Jelcz PR 110, prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120, autobusy turystyczne i dalekobieżne Jelcz PR 110 i prototypowe T 120 oraz autobusy powstałe w wyniku współpracy polsko-węgierskiej. Opisano także kabiny kierowcy stosowane w omawianym okresie. Zamieszczono wiele archiwalnych, często dotychczas niepublikowanych fotografii.
Ukazały się: Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1952-1970, Pojazdy samochodowe i przyczepy Jelcz 1971-1983

Spis treści
Od autora 8
Rozwój zakładów jelczańskich w latach 1984–1989 11
Rozwój samochodów ciężarowych w latach 1984–1989 26
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 342 42
Wiadomości wstępne 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342 42
Samochód skrzyniowy Jelcz S 342/1 44
Ciągnik siodłowy Jelcz C 342 46
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 410 48
Wiadomości wstępne 48
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 D 50
Ciągnik siodłowy Jelcz C 417 K 55
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 417 K 56
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 D 58
Podwozie samochodowe Jelcz P 416 D/K 62
Samochód skrzyniowy Jelcz S 415 D/K 63
Podwozie samochodowe Jelcz P 415 D 72
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 422 75
Wiadomości wstępne 75
Podwozie samochodowe Jelcz P 422 77
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 422 K 78
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1986/1987 80
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 D 1989/1990 83
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 422 RHD 84
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 422 D 86
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 620 89
Wiadomości wstępne 89
Ciągnik siodłowy Jelcz C 620 D 91
Prototyp podwozia samochodowego Jelcz W 620 K 98
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 620 K, S 620 WW 101
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Samochody ciężarowe rodziny Jelcz 642 106
Wiadomości wstępne 106
Podwozie samochodowe Jelcz W 642 K 113
Ciągnik siodłowy Jelcz C 642 122
Podwozie samochodowe Jelcz P 642 128
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 642 D 129
Samochody ciężarowe Jelcz o układzie napędowo-jezdnym 6×6 132
Wiadomości wstępne 132
Prototyp samochodu skrzyniowego Jelcz S 662 D 141
Samochody dla rolnictwa 145
Wiadomości wstępne 145
Samochód chłodnia Jelcz P 415 Lamberet 147
Zestaw do przewozu zwierząt typu ZR 400: Jelcz SR 415 D i przyczepa ZR 400 148
Samochód skrzyniowy Jelcz S 416 Tico 149
Zestaw do przewozu zwierząt: Jelcz SR 620 WW D z przyczepą ZR 400 151
Samochód warsztatowy Jelcz 317 N-541 153
Samochody sportowe 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1986 157
Samochody skrzyniowe Jelcz S 442 PD 4×4 1987 165
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1989 179
Prototyp ciągnika siodłowego Jelcz C 417 K Hungaroring 1990 181
Rozwój konstrukcji kabin kierowcy w latach 1984–1989 183
Wiadomości wstępne 183
Kabina kierowcy typu 138 191
Kabina kierowcy typu 136 WW 196
Kabina kierowcy typu 135 R 201
Kabina kierowcy typu 136 PD 204
Kabina kierowcy firmy Steyr 206
Epilog 207
Produkcja i rozwój samochodów pożarniczych Jelcz w latach 1984–1989 208
Wiadomości wstępne 208
Prototyp samochodu pożarniczego Jelcz 010 GCBA 5/32 1986–1988 211
Samochód pożarniczy Jelcz 010 GCBA 5/32 1989/1990 215
Rozwój konstrukcji autobusów miejskich w latach 1984–1989 219
Wprowadzenie 219
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 ze wzmocnioną konstrukcją nośną nadwozia 229
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 R (ramowy) 232
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 A (automat) 234
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 M (4-drzwiowy) 236
Autobusy przegubowe Jelcz M 171, M 181, M 161 238
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz PR 110 Diesel/CNG 249
Rozwój konstrukcji autobusów lokalnych w latach 1984–1989 254
Wprowadzenie 254
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 120 1988 258
Rozwój konstrukcji autobusów dalekobieżnych i turystycznych w latach 1984–1989 261
Wprowadzenie 261
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T 268
Prototyp autobusu dalekobieżnego Jelcz PR 110 D (tzw. bezbelkowiec) 271
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Webasto Klima 273
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz PR 110 T Thermo King 275
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Webasto Klima 278
Prototyp autobusu turystycznego Jelcz T 120 Komfort 281
Produkcja autobusów w latach 1984–1989 285
Wprowadzenie 285
Autobus miejski Jelcz PR 110 M 288
Autobus dalekobieżny Jelcz PR 110 D Standard (D Lux) 291
Współpraca polsko-węgierska 300
Wprowadzenie 300
Prototyp polsko-węgierskiego autobusu miejskiego 315
Prototyp autobusu miejskiego Jelcz M 110 319
Autobus miejski Jelcz M 11 322
Prototyp autobusu lokalnego Jelcz L 11.2 325
Autobus lokalny Jelcz L 11.3 327
Autobus lokalny Jelcz L 11.2 329
Rozmowa z mgrem inż. Janem Dalgiewiczem, dyrektorem naczelnym JZS w latach 1977–1990 332
Bibliografia 346

Przed Państwem trzecia część publikacji traktującej o pojazdach marki Jelcz. Omówiony w niej blisko sześcioletni okres działalności kończy się w roku 1989. Roku przełomowym dla naszego kraju. Przemiany społeczno-ekonomiczno-gospodarcze, które wówczas zaistniały spowodowały, iż wiele przedsiębiorstw branży motoryzacyjnej, w tym oczywiście JZS, zweryfikowało swoje pierwotne plany rozwojowe. Jest to więc publikacja opisująca konstrukcje samochodowe powstałe u schyłku Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Utworzone w marcu 1952 roku przedsiębiorstwo, w małej wiosce o nazwie Jelcz pod Wrocławiem, z upływem lat stało się jednym z największych przedsiębiorstw w Polsce, produkującym tabor najcięższy: wielkopojemne autobusy i samochody ciężarowe dużej ładowności. Trzecią dziedziną produkcji fabryki stały się samochody specjalistyczne: warsztaty naprawcze i samochody pożarnicze, których zakłady w Jelczu, przez wiele lat były największym producentem. Mijające lata sprawiły, że JZS rozrosły się do bardzo dużych rozmiarów, z własnym zapleczem szkoleniowym, transportowym, mieszkalnym, żywieniowym itp. Nade wszystko jednak potencjał tej fabryki stanowili wspaniali ludzie: inżynierowie, konstruktorzy, technolodzy i zwykli pracownicy, o których nie mówi się często, a którzy urzeczywistniali pracą własnych rąk projekty stworzone m.in. w Ośrodku Badawczo-Konstrukcyjnym JZS „Jelcz”. Przez wiele lat działalności przedsiębiorstwa, jego produkcja oraz rozwój były określane z jednej strony gospodarką centralnego planowania, z drugiej zaś ówczesnymi warunkami i możliwościami, które stwarzali kooperanci. Mimo tych ograniczeń starano się rozwijać konstrukcję produkowanych pojazdów. Głównie z tego powodu jelczańskie samochody ciężarowe dwukrotnie uczestniczyły w maratonie Paryż – Dakar. Także dwukrotnie samochody z Jelcza stawały na linii startu wyścigów rozgrywanych na węgierskim torze Hungaroring. To, czego nie udało się osiągnąć podczas wymienionych startów (ukończenia rajdów i zwycięstwa), jelczańskie załogi fabryczne osiągały wielokrotnie podczas ponad dziesięciu zorganizowanych edycji, rozgrywanego w kraju rajdu samochodów ciężarowych „Jelcz-Rally”. Organizowany od 1986 roku rajd był jedyną tego typu imprezą w krajach RWPG, gromadzącą z czasem na listach startowych znane międzynarodowe załogi.
Opisując historię fabryki nie sposób jest nie wspomnieć o jej udziale w rozbudowie Oławy, Laskowic Oławskich i Jelcza. Warto także wspomnieć o znaczącym udziale „jelczan” w procesie miastotwórczym, dzięki któremu w 1987 roku Polska wzbogaciła się o kolejne miasto: Jelcz-Laskowice. Dziś, według wielu potocznie wyrażanych opinii, jest to „najtrwalszy produkt Jelczańskich Zakładów Samochodowych”.
Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku objawił się w naszym kraju wieloma przemianami społeczno-gospodarczymi. Początek lat dziewięćdziesiątych na zawsze będzie się kojarzył jelczanom z pojęciami: restrukturyzacja, prywatyzacja, inwestor strategiczny oraz zwolnienia grupowe. Znacząco spadła wówczas produkcja, zamówienia, skurczył się rynek zbytu, do Polski masowo sprowadzano używane pojazdy z zagranicy, przyczyniając się tym samym do spadku zainteresowania potencjalnych klientów wyrobami rodzimego przemysłu motoryzacyjnego. Według wielu powtarzanych dziś opinii, największy rozwój pojazdów produkowanych w JZS miał miejsce w latach osiemdziesiątych XX wieku. Konstrukcje wówczas opracowane, szczególnie w drugiej połowie tego dziesięciolecia, z powodzeniem były wprowadzane do produkcji w początkach lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Były to już pojazdy konstrukcyjnie i jakościowo dostosowane do panujących wówczas realiów ekonomiczno-gospodarczych oraz wymagań indywidualnych użytkowników.
Jelcz-Laskowice, luty 2013
Wojciech Połomski