REPETYTORIUM przygotowano z myślą o uczniach liceów ogólnokształcących, którzy chcą powtórzyć i ugruntować wiedzę z zakresu biologii na poziomie rozszerzonym. Książka zawiera syntezę najważniejszych treści, systematyzuje wiedzę i ułatwia

Skrypt przeznaczony dla studentów kierunków: Inżynieria Środowiska, Ochrona Środowiska i Biotechnologia. Przedstawiono w nim biologiczne metody oceny procesów oczyszczania ścieków oraz unieszkodliwiania osadów i odpadów. Szczególną uwagę zwrócono na: badania ekotoksyczności ścieków, kształtowanie biocenozy osadu czynnego w zależności od składu ścieków i wybranych parametrów technologicznych procesu oczyszczenia, biocenozę błony biologicznej oraz rolę mikroorganizmów biorących udział w fermentacji metanowej osadów ściekowych i procesach kompostowania odpadów komunalnych.

...

...

Mikrobiologia techniczna Tom 1

Nowoczesny podręcznik poświęcony dziedzinie, która zajmuje się opisem zjawisk wywołanych przez mikroorganizmy podczas realizacji procesów przemysłowych.

Tom 1 skupia się na opisie morfologii, budowy, ekologii oraz przynależności diagnostycznej mikroorganizmów istotnych dla prowadzenia procesów biotechnologicznych. Omawia drobnoustroje występujące w środowiskach naturalnych. Opisuje także wpływ czynników środowiskowych, które warunkują aktywność mikroorganizmów, zasady rządzące ich działalnością w środowiskach naturalnych oraz przedstawia charakterystykę i funkcje mikroorganizmów występujących w glebie, wodzie, powietrzu oraz organizmie człowieka. Ostatnia część omawia organizację laboratorium mikrobiologicznego, mikroskopię, preparaty mikroskopowe oraz zagadnienia dotyczące bezpiecznej pracy z mikroorganizmami.

Tom 2 omawia mikroorganizmy w biotechnologii, ochronie środowiska i produkcji żywności.

Książka wypełnia lukę w zakresie podręczników związanych z informacjami dotyczącymi procesów przemysłowych przebiegającymi z zastosowaniem drobnoustrojów. Na uwagę zasługują szczegółowe opisy testów używanych w diagnostyce mikrobiologicznej i ich dokładna interpretacja, co często jest pomijane w książkach z dziedziny mikrobiologii. Uważam, że książka ta będzie bardzo przydatna zarówno dla studentów różnych uczelni, jak i osób już pracujących w laboratoriach mikrobiologicznych, a przedstawione w niej wiadomości będą miały zastosowanie w praktyce.

(prof. dr hab. Włodzimierz Doroszkiewicz, Uniwersytet Wrocławski)

.

Mikrobiologia techniczna Tom 2

Nowoczesny podręcznik poświęcony dziedzinie, która zajmuje się opisem zjawisk wywołanych przez mikroorganizmy podczas realizacji procesów przemysłowych.

Tom 2 składa się z 4 części. W części I omówiono mikroorganizmy czynne w procesach biotechnologicznych, czyli bakterie fermentacji mlekowej i kwasu octowego, mikroorganizmy wykorzystywane w produkcji aminokwasów i antybiotyków, bakterie z rodzaju Bacillus, drożdże, grzyby strzępkowe oraz mikroorganizmy ekstremofilne, a także wirusy i ich znaczenie w medycynie, przemyśle i ochronie środowiska. W części II zaprezentowano mikrobiologię żywności - zanieczyszczenia mikrobiologiczne żywności, udział mikroorganizmów w psuciu żywności, zatrucia i zakażenia pokarmowe, analizę mikrobiologiczną żywności oraz metody jej utrwalania, prawo żywnościowe, system HCCP i żywność transgeniczną. Część III dotyczy higieny produkcji. Przedstawiono w niej elementy urządzeń jako źródło zanieczyszczeń mikrobiologicznych w przemyśle, mycie i dezynfekcję w przemyśle, znaczenie opakowań w zachowaniu jakości produktów, badanie stanu higienicznego warunków produkcji. Część IV omawia mikroorganizmy w ochronie środowiska: zanieczyszczenia środowiska pochodzenia naturalnego, ksenobiotyki, metale ciężkie, biologiczne metody oczyszczania środowiska oraz drobnoustroje udoskonalone genetycznie w ochronie środowiska.

Książka wypełnia lukę w zakresie podręczników związanych z informacjami dotyczącymi procesów przemysłowych przebiegającymi z zastosowaniem drobnoustrojów. Na uwagę zasługują szczegółowe opisy testów używanych w diagnostyce mikrobiologicznej i ich dokładna interpretacja, co często jest pomijane w książkach z dziedziny mikrobiologii. Uważam, że książka ta będzie bardzo przydatna zarówno dla studentów różnych uczelni, jak i osób już pracujących w laboratoriach mikrobiologicznych, a przedstawione w niej wiadomości będą miały zastosowanie w praktyce.

(prof. dr hab. Włodzimierz Doroszkiewicz, Uniwersytet Wrocławski)

Mocną stroną publikacji jest jasny i przystępny język zrozumiały nawet dla osób, które nie dysponują wiedzą mikrobiologiczną w stopniu zaawansowanym. Dzięki temu uniknięto wrażenia, że język publikacji jest "hermetyczny", zrozumiały tylko dla specjalistów. Ponadto, autorom publikacji udało się osiągnąć równowagę pomiędzy zakresem informacji z mikrobiologii ogólnej (przypomnienie wiedzy nabytej na kursach mikrobiologii ogólnej) a informacjami zupełnie nowymi dotyczącymi przykładów aplikacyjnych z zakresu mikrobiologii technicznej.

(prof. dr hab. Józef Kur, Politechnika Gdańska)

Zespół autorski tworzą: Janusz Adamiec, Jarek Bardowski, Przemysław Bernat, Bogumił Brycki, Aleksander Chmiel, Agata Czyżowska, Jerzy Długoński, Beata Gutarowska, Monika Hejnowicz, Elżbieta Klewiecka, Danuta Kołożyn-Krajewska, Lucjan Krala, Dorota Kręgiel, 

Przedmowa ... 5

Wiadomości ogólne ... 7

A. Królestwo Fungi (Mycota) – grzyby ... 11
I. Typ: Chytridiomycota – grzyby zoosporowe ... 12
Klasa: Chytridiomycetes ... 13
Rząd: Chytridiales ... 14
Rząd: Spizellomycetales ... 17
Zasady diagnozowania ... 18
II. Typ: Zygomycota – sprzężniaki ... 19
Podtyp: Mucoromycotina ... 19
Rząd: Endogonales ... 20
Rząd: Mortierellales ... 20
Rząd: Mucorales ... 20
Zasady diagnozowania ... 29
III. Typ: Basidiomycota – podstawczaki ... 29
Pozycja systematyczna ... 29
Budowa i rozwój podstawczaków ... 33
Zasady diagnozowania ... 37
Podtyp: Ustilaginomycotina – grzyby głowniowe ... 39
Klasa: Entorrhizomycetes ... 50
Klasa: Ustilaginomycetes ... 51
Rząd: Urocystidales ... 52
Rząd: Ustilaginales ... 55
Klasa: Exobasidiomycetes ... 59
Rząd: Entylomatales ... 60
Rząd: Exobasidiales ... 63
Rząd: Microstromatales ... 64
Rząd: Tilletiales ... 66
Klucz do oznaczania rodzajów grzybów głowniowych ... 68
Podtyp: Pucciniomycotina ... 69
Klasa: Microbotryomycetes ... 72
Rząd: Microbotryales ... 72
Klasa: Pucciniomycetes ... 76
Rząd: Pucciniales – grzyby rdzawnikowe ... 76
Klucz do rodzin ... 90
Klucz do rodzajów anamorf ... 91
Charakterystyka rodzin i rodzajów ... 93
Klucz do oznaczania rodzajów grzybów rdzawnikowych ... 123
IV. Typ: Ascomycota – workowce ... 125
Stan obecny taksonomii ... 125

B. Królestwo: Protozoa ... 129
Typ: Cercozoa ... 129
Klasa: Phytomyxea (Plasmodiophoromycetes, Plasmodiophorea) ... 130
Rząd: Plasmodiophorida (Plasmodiophorales) ... 130
Zasady diagnozowania ... 135

C. Królestwo: Chromista ... 136
Pozycja systematyczna „grzybów” w Chromista ... 137
I. Typ: Hyphochytriomycota ... 139
II. Typ: Labyrinthulomycota ... 139
III. Typ: Oomycota – lęgniowce ... 140
Zasady diagnozowania ... 145
Klasa: Oomycetes ... 147
Rząd: Albuginales ... 147
Rząd: Peronosporales ... 151
Klucz do rodzajów Peronosporaceae ... 152
Rząd: Pythiales ... 169
Rząd: Saprolegniales ... 174

Wstęp ... 5

Charakterystyka i przegląd nicieni – Nematoda (Zbigniew T. Dąbrowski) ... 6

Gromada: Nicienie – Nematoda ... 6

Niszczyk zjadliwy – Ditylenchus dipsaci (Kuhn.) ... 8

Mątwik ziemniaczany – Globodera rostochiensis (Woll.) ... 10

Mątwik burakowy – Heterodera schachtii Schmidt ... 12

Guzak północny – Meloidogyne hapla Chitw. ... 14

Węgorek truskawkowiec – Aphelenchoides fragariae (R.B.) ... 16

Charakterystyka i przegląd roztoczy – Acarida (Danuta Kropczyńska-Linkiewicz) ... 18

Rząd: Roztocze – Acarida ... 18

Przędziorek chmielowiec – Tetranychus urticae Koch ... 20

Przędziorek szklarniowiec – Tetranychus cinnabarinus (Boisd.) ... 22

Przędziorek owocowiec – Panonychus ulmi (Koch) ... 24

Nadrodzina: Szpeciele – Eriophyoidea ... 26

Wielkopąkowiec porzeczkowy – Cecidophyopsis ribis (Westw.) ... 28

Podskórnik gruszowy – Eriophyes piri (Pgst.) ... 30

Pordzewiacz jabłoniowy – Aculus schlechlendali (Nal.) ... 30

Roztocz truskawkowy – Tarsonemus fragariae Zimm. (rodzina: Różnopazurkowce – Tarsonemidae) ... 32

Rozkruszek drobny – Tyrophagus putrescentiae Schrank (nadrodzina: Rozkruszki – Acaroidea)

(Stanisław Ignatowicz) ...34

Rozkruszek korzeniowy – Rhizoglyphus echinopus F. et R. (nadrodzina: Rozkruszki – Acaroidea)

(Stanisław Ignatowicz) ... 36

Budowa i rozwój owadów – Insecta (Barbara Czajkowska) ... 38

Charakterystyka i przegląd owadów – Insecta ... 56

Rząd: Prostoskrzydłe – Orthoptera (Zbigniew T. Dąbrowski) ... 56

Turkuć podjadek – Gryllotalpa gryllotalpa L. ... 57

Rząd: Wciornastki – Thysanoptera (Zbigniew T. Dąbrowski) ... 58

Wciornastek tytoniowiec – Thrips tabaci Lind. ... 60

Wciornastek zachodni – Frankliniella occidentalis (Pergande) ... 62

Rząd: Pluskwiaki równoskrzydłe – Homoptera (Małgorzata Kiełkiewicz) ... 64

Skoczek różany – Typhlocyba rosae L. = Edwardsiana rosae ... 66

Miodówka jabłoniowa – Psylla mali Schm. ... 68

Miodówka gruszowa plamista – Psylla pyri L. ... 70

Mączlik szklarniowy – Trialeurodes vaporariorum Westw. ... 72

Rodzina: Mszycowate – Aphididae ... 74

Mszyca brzoskwiniowa – Myzodes persicae Sulz. = Myzus persicae (Sulz.).. 76

Mszyca jabłoniowa – Aphis pomi Deg. ... 78

Mszyca jabłoniowo-babkowa = syn. porazik jabłoniowo-babkowy – Dysaphis plantaginea Pass. ... 80

Mszyca wiśniowa = syn. mszyca wiśniowo-przytuliowa – Myzus cerasi F. ... 82

Mszyca porzeczkowo-czyściecowa – Cryptomyzus ribis ... 84

Mszyca śliwowo-trzcinowa – Hyalopterus pruni Geoffroy ... 86

Mszyca kapuścianka – Brevicoryne brassicae L. ... 88

Mszyca ogórkowa – Aphis gossypi Kalt. = Cerosipha gossypi Glov. ... 90

Mszyca burakowa – Aphis fabae Scop. ... 92

Bawełnica korówka – Eriosoma lanigerum Hausm. ... 94

Nadrodzina: Czerwce – Coccoidea ... 96

Misecznik śliwowy – Parthenolecanium corni Bouche ... 98

Skorupik jabłoniowy – Lepidosaphes ulmi L. ... 100

Wełnowiec cytrusowiec – Planococcus citri Risso ... 102

Rząd: Pluskwiaki różnoskrzydłe – Heteroptera (Danuta Kropczyńska-Linkiewicz) ... 104

Zmienik lucernowiec – Lygus rugulipennis Popp. ... 106

Warzywnica kapustna – Eurydema oleracea L. ... 108

Rząd: Chrząszcze – Coleoptera (Stanisław Ignatowicz) ... 110

Słodyszek rzepakowy – Meligethes aeneus F. ... 112

Chrabąszcz majowy – Melolontha melolontha L. ... 114

Osiewnik ciemny – Agriotes obscurus L. ... 116

Kistnik malinowiec – Byturus tomentosus Fabr. ... 118

Stonka ziemniaczana – Leptinotarsa decemlineata Say. ... 120

Pchełki ziemne – Phyllotreta sp. ... 122

Strąkowiec grochowy – Bruchus pisorum L. ... 124

Strąkowiec fasolowy – Acanthoscelides obtectus Say. ... 126

Kwieciak jabłkowiec – Anthonomus pomorum L. ... 128

Kwieciak malinowiec – Anthonomus rubi Hbst. ... 130

Kwieciak gruszowiec – Anthonomus piri Koll. ... 132

Opuchlak truskawkowiec – Otiorrhynchus sulcatus (L.) ... 134

Chowacz brukwiaczek – Ceutorrhynchus napi Gyll. ... 136

Rząd: Motyle – Lepidoptera (Barbara Czajkowska) ... 138

Piędzik przedzimek – Operophtera brumata L. ... 140

Namiotnik jabłoniowy – Hyponomeuta malinellus Zell. ... 142

Znamionówka tarniówka – Orgyia antiqua L. ... 144

Przeziernik porzeczkowiec – Synanthedon tipuliformis Cl. ... 146

Owocówka śliwkóweczka – Laspeyresia funebrana Tr. .148

Owocówka jabłkóweczka – Cydia pomonella L. ... 150

Zwójka bukóweczka – Pandemis heparana Schiff. et Den. ... 152

Zwójka koróweczka – Enarmonia woeberiana Schiff. .154

Pachówka strąkóweczka – Laspeyresia nigricana Steph. ... 156

Toczyk gruszowiaczek – Leucoptera scitella Zell. ... 158

Rolnica panewka – Amathes c-nigrum L. ... 160

Piętnówka kapustnica – Mamestra brassicae L. ... 162

Tantniś krzyżowiaczek – Plutella maculipenis Curt. ... 164

Bielinek kapustnik – Pieris brassicae L. ... 166

Bielinek rzepnik – Pieris rapae L. ..168

Rząd: Muchówki – Diptera (Anna Tomczyk) ... 170

Koziułka warzywna – Tipula oleracea L. ... 172

Śmietka kapuścianka – Hylemyia brasicae Bche. ... 174

Śmietka cebulanka – Hylemyia antiqua Meig. ... 176

Śmietka ćwiklanka – Pegomyia hyoscyami Panz. ... 178

Śmietka kiełkówka – Hylemyia platura Meig. ... 180

Miniarka ciepłolubka – Liriomyza trifolii ... 182

Miniarka powszechnianka – Liriomyza bryoniae Meig. ... 184

Pryszczarek malinowiec – Lasioptera rubi Heeg. ... 186

Pryszczarek namaliniak łodygowy – Resseliella theobaldi Barnes ... 188

Pryszczarek porzeczkowiak pędowy – Thomasiniana ribis Marik ... 190

Pryszczarek kapustnik – Dasyneura brassicae Winn ...192

Nasionnica trześniówka – Rhagoletis cerasi L. ... 194

Połyśnica marchwianka – Psila rosae F. ... 196

Ziemiórka spp. – Sciara = Lycoria spp. ... 198

Rząd: Błonkówki – Hymenoptera (Danuta Kropczyńska-Linkiewicz).. 200

Owocnica jabłkowa – Hoplocampa testudinea Klug. ... 202

Owocnica żółtoroga – Hoplocampa minuta Christ. ... 204

Brzęczak porzeczkowy – Pteronidea ribessi Scop. ... 206

Śluzownica ciemna – Caliroa limacina Retz. ... 208

Przegląd ważniejszych szkodników roślin (Barbara Czajkowska) ... 210

Szkodniki roślin warzywnych uprawianych w polu ... 210

Szkodniki roślin warzywnych uprawianych pod osłonami ... 220

Szkodniki roślin sadowniczych ... 226

Szkodniki roślin ozdobnych ... 238

Literatura ... 248

Podręcznik jest zbiorem wybranych zagadnień z różnych dziedzin biologii. Publikacja przeznaczona jest dla studentów takich kierunków, jak inżynieria środowiska, biotechnologia, ochrona środowiska itp., oraz dla nauczycieli akademickich, jako źródło pomocne w przygotowaniu i prowadzeniu zajęć dydaktycznych. Dodatkowym atutem jest zawarcie w opracowaniu – obok wiadomości teoretycznych – instrukcji wykonania ćwiczeń laboratoryjnych, wraz z opisem zarówno materiałów, aparatury, jak i ze wskazówkami opracowania wyników.

Skrypt przeznaczony dla studentów kierunków: Inżynieria Środowiska, Ochrona Środowiska i Biotechnologia. Przedstawiono w nim biologiczne metody oceny procesów oczyszczania ścieków oraz unieszkodliwiania osadów i odpadów. Szczególną uwagę zwrócono na: badania ekotoksyczności ścieków, kształtowanie biocenozy osadu czynnego w zależności od składu ścieków i wybranych parametrów technologicznych procesu oczyszczenia, biocenozę błony biologicznej oraz rolę mikroorganizmów biorących udział w fermentacji metanowej osadów ściekowych i procesach kompostowania odpadów komunalnych.

Biologiczna analiza osadów ściekowych

W Polsce prawie każda aglomeracja miejska posiada wysokosprawną oczysz­czalnię ścieków lub jest w trakcie jej modernizacji, dlatego ścieki z miast są w większości oczyszczane i nie stanowią zagrożenia dla środowiska. Znacz­nie gorzej wygląda przygotowanie oczyszczalni w zakresie zagospodarowania osadu ściekowego powstającego w trakcie oczyszczania ścieków, stanowiącego ok. 1÷2% masy oczyszczanych ścieków [Rosik-Dulewska 2000].

Łącznie ilość osadów ściekowych pochodzących z przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków w 2018 r. wyniosła 1046,5 tys. Mg s.m. [GUS 2019]. Zastosowanie nowoczesnych, efektywniejszych technologii oczysz­czania ścieków powoduje, że ilość ta z każdym rokiem rośnie. Stawia to przed nauką i praktyką rolniczą poważne wyzwanie dotyczące racjonalnego zagospo­darowania tak dużej ilości osadów.

Najbardziej rozpowszechnionym sposobem zagospodarowania ustabilizo­wanych osadów ściekowych w krajach Unii Europejskiej jest ich stosowanie w rolnictwie [Niemiec, Wójcik 2015]. Za przyrodniczym wykorzystaniem ko­munalnych osadów ściekowych przemawia ich wysoka wartość nawozowa oraz glebotwórcza. Dodatkowo, osady powstające w wyniku oczyszczania ścieków stanowią źródło wielu cennych surowców biogennych nadających się do wyko­rzystania w rolnictwie. Jednak ich zagospodarowanie jest ważnym problemem ekologicznym, między innymi z uwagi na fakt występowania w nich mikroor­ganizmów patogennych oraz jaj pasożytów jelitowych [Kluczek 1995; Paluszak i wsp. 1994].

Ze względu na bezpieczeństwo środowiska konieczna jest systematycznie wykonywana rzetelna analiza biologiczna, mająca na celu z jednej strony ocenę stopnia zakażenia czynnikami biologicznymi osadów ściekowych, a z drugiej ocenę efektywności stosowanych procesów higienizacji. W celu uzyskania wiarygodnych wyników, badania powinny być wykonywane we właściwie wyposażonych laboratoriach, przez personel o odpowiednich kwalifikacjach oraz dużym doświadczeniu w metodykach analiz biologicznych. Realizowane metody badań powinny być właściwie walidowane. Rolą laboratoriów jest prowadzenie systematycznej kontroli jakości wykonywanych badań, tak, aby ich ocena była jak najbardziej rzetelna i dokładna.

Z uwagi na to, że wyniki badań biologicznych w osadach ściekowych są często wykorzystywane do podejmowania decyzji o znaczeniu sanitarnym i eko­nomicznym, ich wiarygodność ma szczególne znaczenie.

Należy także pamiętać, że stosowanie zanieczyszczonych biologicznie osa­dów ściekowych do bezpośredniego nawożenia gleby stanowi zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz może powodować ograniczenie jej zdolności uty­lizacji i samooczyszczenia.

Dzikie świniowate. Biologia, znaczenie w środowisku, zarządzanie populacją